Krioterapia – lecznicze zimno

Zimno hartuje nasz organizm, wzmacnia odporność, przyspiesza przemianę materii, poprawia krążenie, dodaje zdrowia i energii. 

Kobiety od wieków wykorzystywały niskie temperatury w trosce o swoją urodę – np. generałowa Zajączkowa pod łóżkiem zawsze miała wiadra z lodem, co spowodowało, że w wieku osiemdziesięciu lat miała ciało nastolatki. Około 2500 lat p.n.e. Egipcjanie stwierdzili, że zimno działa uśmierzająco na miejsca urazu i ma działanie przeciwzapalne, a Hipokrates w V wieku p.n.e. zalecał krioterapię dla zmniejszania obrzęku, krwawienia i bólu. O nowoczesnej kriogenice można mówić od końca XIX wieku, od czasu opracowania przez fizyków metod skraplania gazów. W 1866 roku w Szwajcarii po raz pierwszy do znieczulenia został użyty chlorek etylu w sprayu. Do dzisiaj lokalne analgetyczne właściwości tej cieczy kriogenicznej są wykorzystywane głównie w medycynie sportowej w przypadku kontuzji. Parowanie chlorku etylu obniża temperaturę w miejscu jego zastosowania do -15° -20° C.

Wprowadzenie krioterapii – schładzania ciała ciekłym azotem - do praktyki leczniczej przypisuje się Japończykowi Toshiro Yamauchi i jego zespołowi, pracującym w Reiken Rheurnatism Village Institute w Oita. Tam skonstruowano pierwsze przenośne krioaplikatory i w 1978 roku pierwszą w świecie komorę kriogeniczną.

W leczeniach miejscowych konkretną część ciała schładza się do temperatury -185º, w całościowych, czyli za pomocą kriosauny lub kriokomory do -100/160º.Krioterapię stosuje się na wszystkich trzech etapach ochrony zdrowia: w profilaktyce, leczeniui rehabilitacji.

Leczenie przy użyciu niskich temperatur może mieć charakter destrukcyjny lub stymulujący. W 1961 r. ciekły azot został użyty do operacji, co dało początek kriochirurgii.

Na początku lat 80-tych XX wieku japoński reumatolog Toschima Yamauchi zastosował niską temperaturę w celu oziębienia chorej okolicy ciała. Z uwagi na bodźcowe działanie niskiej temperatury na organizm człowieka, przyjęto dla tego rodzaju zabiegów nazwę kriostymulacja.

Kriostymulacja może mieć charakter terapii miejscowej, obejmującej jedną lub kilka okolic ciała, bądź też terapii ogólnoustrojowej.

W kriostymulacji miejscowej (lokalnej, częściowej) stosuje się urządzenia, które zmieniają ciekły azot w kriogent gazowy - parę azotową o temperaturze wrzenia –195,8°C, której strumień za pomocą krioaplikatora kierowany jest bezpośrednio na schładzaną okolicę ciała pacjenta. Optymalizacja zabiegu możliwa jest poprzez zmianę odległości krioaplikatora od ciała pacjenta, szybkości przemieszczania krioaplikatora oraz czasu trwania zabiegu. Dobór odpowiedniej techniki zabiegu zależy od schorzenia, stanu ogólnego i miejscowego chorego oraz okolicy ciała poddawanej ekspozycji.

Kriostymulację ogólnoustrojową prowadzi się w tzw. kriokomorach. Jest to zamknięta kabina, która schładzana jest ciekłym azotem. Korzystający z zabiegu wchodzą do kriokomory poprzez pomieszczenie przejściowe. W komorze głównej przebywają około 2 minut. W tak krótkim czasie następuje znaczne obniżenie temperatury powierzchni ciała. Temperatura ciała zostaje obniżona w różnym stopniu, zależnie od okolicy ciała i odległości jej od podłogi kriokomory, gdzie panuje najniższa temperatura. Zaletą kriokomory jest to, że cała powierzchnia ciała w stosunkowo krótkim czasie zostaje oziębiona.

W profilaktyce zdrowotnej kriostymulację można stosować w spowalnianiu procesów starzenia się, w zapobieganiu osteoporozie oraz w odnowie biologicznej. Leczenie zimnem stosuje się przede wszystkim w reumatologii, ortopedii, neurologii, w leczeniu oparzeń, zapaleniu żył i żylaków.

Oprócz głównych gałęzi medycyny, krioterapia stosowana jest w celu uśmierzenia bólu, obniżenia napięcia mięśni, zmniejszenia obrzęków, skrócenia czasu leczenia kontuzji oraz złagodzenia stanów poparzeniowych.

W leczeniu doraźnym kriostymulacja ma zastosowanie w zwichnięciach i skręceniach urazowych stawów, uszkodzeniach łękotki, naderwaniach ścięgien i mięśni, krwiakach itp. W ortopedii kriostymulacja ma zastosowanie w leczeniu i rehabilitacji stanów po złamaniach kości, w zespole Sudecka, kręczu karku, chondromalacji rzepki, bólach mięśni i ścięgien. Kriostymulację stosuje się w leczeniu i rehabilitacji chorób reumatycznych i jest ona bardzo ważnym elementem tego leczenia. Obejmuje: reumatoidalne zapalenie stawów, młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów, reaktywne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, choroby zwyrodnieniowe: koksartrozę, gonartrozę, spondyloartrozę, zespoły bolesnego barku, entezopatie, zespół fibromialgii, dnę stawową.

Specjalne aparaty z ciekłym azotem służą chirurgom i dermatologom do przeprowadzania bezkrwawych operacji. Metoda ta polecana jest również osobom łatwo zapadającym na różnego rodzaju infekcje, sportowcom, osobom cierpiącym na otyłość i cellulit. Poza tym krioterapia poprawia samopoczucie, działa relaksująco, dodaje siły i witalności.

Krioterapia ogólnoustrojowa stała się metodą stosowaną w leczeniu fizycznych urazów sportowych i metodą odnowy biologicznej, z którą łączy się osiąganie wyników w sporcie i pracy zawodowej.

Przy krioterapii ogólnej pierwszy seans trwa jedynie minutę, każdy następny 3. Niezbędna jest również wcześniejsza aklimatyzacja w przedsionku, gdzie temperatura nie przekracza -50° C. Osoba podczas zabiegu ubrana jest jedynie w kostium kąpielowy, rękawiczki, nauszniki, skarpetki i chodaki. Konieczna jest również maska chroniąca twarz. Aby zabieg przyniósł pożądany efekt, po skończonym seansie następuje kinezyterapia, czyli zestaw ćwiczeń wykonywany pod kierunkiem fizjoterapeuty przez około 20-30 minut.

Ekstremalnie niska temperatura wpływa stymulująco na wydzielanie endorfin, które działając na nocyceptory, powodują zmniejszenie lub zahamowanie odczucia bólu. Dodatkowo nocyceptory I typu leżące powierzchownie, a reagujące na ciepło są neutralizowane bezpośrednio zimnem. Stosunkowo niedawno odkryto połączenia między nocyceptorami skóry, a tkanką łączną stawów oraz również między nocyceptorami skóry a ścięgnami mięśni. Fakt ten uzasadnia przeciwbólowe zastosowanie kriostymulacji w bólach mięśni i ich przyczepów. Wpływając drogą kriostymulacji na nocyceptory i ich dośrodkowe doprowadzenia można osiągnąć wyhamowanie gamma-moto neuronów, a zatem obniżenie napięcia mięśni w ich patologicznym skurczu.

Stymulacja przepływu krwi w naczyniach krwionośnych pod wpływem kriostymulacji powoduje początkowe zwężenie, a następnie znaczne rozszerzenie ich przekroju, co prowadzi do endogennego (wewnętrznego) ocieplenia okolicy ciała poddanej schładzaniu. Daje to lepsze odżywienie, dotlenienie oraz zwiększoną przemianę materii w tkankach patologicznie zmienionych.

Kriostymulacja w Polsce ma już swoją blisko dwudziestoletnią historię. Pierwsze eksperymentalne zabiegi zostały wykonane we Wrocławiu na prototypowych aparatach firmy Kriopan Wrocław. Kontynuatorką firmy Kriopan jest wrocławska firma Kriosytem, która produkuje jedne z najnowocześniejszych urządzeń kriogenicznych na świecie. W Polsce działa obecnie kilkaset ośrodków kriostymulacji miejscowej oraz kilka kriokomór.

Metoda ta zyskuje coraz większą popularność ze względu na dużą skuteczność w zwalczaniu wielu dolegliwości, na które dotychczas nie było innego sposobu. Jednak zbyt wysoki koszt urządzeń, jak i samych zabiegów jest przyczyną niewielkiego rozpowszechnienia. 

Zabiegi te oferują m.in. szpital w Kamiennej Górze, AWF we Wrocławiu, Warszawski Instytut Reumatologii, Ośrodek Przygotowań Olimpijskich w Spale oraz Klinika Zdrowia i Urody "Villa Park" w Ciechocinku.